Ân Điển của Thiên Chúa

893 views
Posted on by

YouTube: https://youtu.be/qEJHOdtKRrU

202306 Bài Giảng Trong Năm 2023
Ân Điển của Thiên Chúa

Huỳnh Christian Timothy
Huỳnh Christian Priscilla

Kính mời quý con dân Chúa dành thời gian nghe bài giảng này, có nhiều thí dụ và giải thích chi tiết hơn là phần bài viết.

Bấm vào nút “play” ► dưới đây để nghe

Bấm vào nút “play” ► dưới đây để nghe

Bấm vào một trong các nối mạng dưới đây để nghe hoặc tải xuống mp3 bài giảng này:

Bấm vào một trong các nối mạng dưới đây để đọc hoặc tải xuống pdf bài giảng này:

Kho chứa MP3 các bài giảng:

Kho chứa pdf các bài giảng:

“Ân Điển” là một danh từ Hán Việt (恩典). “Ân” có nghĩa là ơn. Ơn là sự ban cho hoặc sự cứu giúp vì yêu thương, quý mến, hoặc vì thương xót. “Điển” có nghĩa là lễ nghi. Khi “ân” và “điển” được ghép chung với nhau thành “ân điển” thì có nghĩa là lễ vua ban ơn cho các quan. Nghĩa rộng là ơn được ban cho từ vua. Danh từ “ân điển” được dùng để dịch hai từ ngữ trong nguyên ngữ Thánh Kinh, khi hai từ ngữ ấy nói về ơn của Đức Chúa Trời ban cho loài người.

Từ ngữ thứ nhất là חֵן /khen/ (H2580) trong tiếng Hê-bơ-rơ.

Từ ngữ thứ nhì là χάρις /khá-ri-x/ (G5485) trong tiếng Hy-lạp.

Cả hai từ ngữ này đều được dùng để gọi sự Thiên Chúa bởi sự từ ái và sự thương xót của Ngài mà ban cho loài người đủ mọi thứ ơn. Sự từ ái của Thiên Chúa là sự yêu thương, tử tế, hiền lành, cư xử dịu dàng, chân thật. Sự thương xót của Thiên Chúa là sự Ngài cảm thông và không nỡ hình phạt loài người, khi loài người phạm tội, trái lại, còn ban cho người phạm tội cơ hội ăn năn để được tha tội. Vì thế, danh từ “ân điển” khi dùng cho Thiên Chúa thì nói đến sự ban cho và sự cứu giúp từ Thiên Chúa cho những người không xứng đáng nhận lãnh. Thật vậy, loài người không xứng đáng để nhận lãnh ân điển của Thiên Chúa; vì loài người đã phản nghịch Thiên Chúa. Ân điển lớn nhất từ Thiên Chúa ban cho loài người là ân điển cứu rỗi loài người ra khỏi sức mạnh của tội lỗi và hậu quả của sự phạm tội.

Thánh Kinh Cựu Ước dùng cách nói: “tìm được ân điển trong mắt của Thiên Chúa” để chỉ sự một người được Thiên Chúa yêu quý, thương xót, nên Ngài ban ơn cho người ấy. Thiên Chúa nhìn người ấy với sự yêu quý, cảm thông và thương xót, sẵn sàng cứu giúp.

Vào thời của Nô-ê, khi Thiên Chúa muốn dùng Cơn Lụt Lớn để hủy diệt mọi sinh vật trên đất, vì sự phạm tội của loài người, thì Nô-ê đã tìm được sự được yêu quý và thương xót trong mắt của Thiên Chúa: “Nhưng Nô-ê tìm được ân điển trong mắt của Đấng Tự Hữu Hằng Hữu.” (Sáng Thế Ký 6:8). Bởi đó, Nô-ê và gia đình của ông đã được cứu thoát khỏi Cơn Lụt Lớn. Thiên Chúa đã ban ân điển cho Nô-ê và gia đình của ông. Nô-ê và gia đình của ông đã tiếp nhận ân điển của Thiên Chúa bằng cách vâng phục trọn vẹn mọi lời phán bảo của Thiên Chúa. Điều đó cũng có nghĩa là Thiên Chúa ban ân điển cho loài người nhưng loài người phải tự mình tiếp nhận, bằng cách tin và vâng theo lời phán của Thiên Chúa.

Vào thời của Môi-se, ông cũng là người tìm được ân điển trong mắt của Thiên Chúa. Vì thế, Thiên Chúa đã chấp thuận lời cầu xin của ông. Đó là Ngài sẽ cùng đi với dân I-sơ-ra-ên và cho Môi-se được nhìn thấy sự vinh quang của Thiên Chúa: “Đấng Tự Hữu Hằng Hữu đã phán với Môi-se: Ngay cả điều này mà ngươi đã nói, Ta sẽ làm. Vì ngươi đã tìm được ân điển trong mắt Ta, và Ta biết ngươi bởi tên của ngươi.” (Xuất Ê-díp-tô Ký 33:17).

Tác giả Thi Thiên 84 đã dùng hình ảnh của mặt trời và cái khiên để ví với sự chiếu ra vinh quang của Thiên Chúa và sự Thiên Chúa ban ân điển của Ngài, bảo vệ cho những ai sống nếp sống ngay thẳng. Sống nếp sống ngay thẳng là sống theo sự dạy dỗ của Lời Chúa, vâng giữ các điều răn của Thiên Chúa: “Vì Thiên Chúa Tự Hữu Hằng Hữu là mặt trời và là cái khiên; Đấng Tự Hữu Hằng Hữu sẽ ban ân điển và vinh quang; Ngài sẽ chẳng từ chối điều tốt lành cho những ai bước đi ngay thẳng.” (Thi Thiên 84:11). Sự Thiên Chúa ban ân điển là sự Ngài ban cho đủ mọi thứ ơn. Sự Thiên Chúa ban cho vinh quang là sự Ngài chiếu sáng mặt Ngài trên người được ơn, khiến người ấy cũng chiếu sáng. Đó chính là lời chúc phước trong Dân Số Ký 6:25: “Cầu xin Đấng Tự Hữu Hằng Hữu chiếu sáng mặt Ngài trên ngươi, và làm ơn cho ngươi!”

Ân điển của Thiên Chúa được nói nhiều trong Tân Ước. Vì thời kỳ Tân Ước là thời kỳ sự cứu rỗi của Thiên Chúa được hoàn thành cho loài người và được ban cho muôn dân. Thời Cựu Ước, Môi-se đã ghi chép và phổ biến luật pháp của Thiên Chúa để loài người dùng đó làm tiêu chuẩn hành xử trong cuộc sống. Thời Tân Ước, Đức Chúa Jesus Christ đã ban cho loài người ân điển cứu rỗi, bởi sự chết chuộc tội của Ngài; ban cho ân điển tái sinh và báp-tem người tin nhận ân điển cứu rỗi vào trong thánh linh, là sức mạnh từ Thiên Chúa để người ấy có thể vâng giữ luật pháp của Thiên Chúa cách trọn vẹn. Đức Chúa Jesus Christ cũng đã giãi bày về Đức Chúa Trời và ý muốn của Đức Chúa Trời cho loài người, khiến loài người hiểu biết lẽ thật về Thiên Chúa: “Vì luật pháp đã được ban cho qua Môi-se, còn ơn và lẽ thật đã đến qua Đức Chúa Jesus Christ.” (Giăng 1:17).

Ngày nay, mỗi một con dân chân thật của Thiên Chúa đều là người đã tìm được ân điển trong mắt của Thiên Chúa. Họ đã nhận được ân điển cứu rỗi của Đức Chúa Trời:

“Vì mọi người đều đã phạm tội, thiếu mất sự vinh quang của Đức Chúa Trời. Họ nhờ ân điển của Ngài mà được xưng công chính nhưng không, bởi sự chuộc tội đã làm trọn trong Đấng Christ Jesus, là Đấng Đức Chúa Trời đã lập làm của lễ chuộc tội, bởi đức tin trong máu Đấng ấy. Ngài đã bày tỏ sự công chính mình như vậy, vì đã bỏ qua các tội phạm trước kia, trong buổi Ngài chịu đựng; tức là Ngài đã tỏ ra sự công chính Ngài trong thời hiện tại, tỏ ra mình là công chính và xưng công chính kẻ nào tin đến Đức Chúa Jesus.” (Rô-ma 3:23-26).

“Vì nhờ ân điển mà các anh chị em được cứu bởi đức tin. Điều đó không đến từ các anh chị em mà là sự ban cho của Thiên Chúa. Ấy chẳng phải bởi những việc làm đâu, để không ai khoe mình. Vì chúng ta là việc do Ngài làm ra, đã được dựng nên trong Đấng Christ Jesus cho những việc lành, mà Đức Chúa Trời đã sắm sẵn trước, để chúng ta bước đi trong chúng.” (Ê-phê-sô 2:8-10).

“Nhưng khi lòng từ ái, tình yêu loài người của Thiên Chúa, Đấng Giải Cứu chúng ta, đã được tỏ ra, không phải bởi những việc làm công chính mà chúng ta đã làm, nhưng theo lòng thương xót của Ngài mà Ngài cứu chúng ta, bởi sự rửa của sự tái sinh và sự đổi mới của thánh linh, là sự Ngài đã đổ ra trên chúng ta cách dư dật qua Đức Chúa Jesus Christ, Đấng Giải Cứu của chúng ta, để được xưng công chính bởi ân điển của Ngài, mà chúng ta trở nên những con kế tự theo sự trông cậy của sự sống vĩnh cửu.” (Tít 3:4-7).

Các phân đoạn Thánh Kinh trên đây đã giãi bày rõ ràng ý nghĩa của ân điển cứu rỗi mà Đức Chúa Trời đã ban cho loài người. Người muốn nhận được ân điển cứu rỗi phải tin và làm theo lời phán của Đấng Christ. Đó là ăn năn và tin nhận Tin Lành: “Ngài phán: Kỳ đã trọn và Vương Quốc của Đức Chúa Trời đã gần. Các ngươi hãy ăn năn và tin Tin Lành.” (Mác 1:15).

Chỉ sau khi nhận lãnh ân điển cứu rỗi thì một người mới có thể nhận lãnh đủ mọi ân điển khác từ Đức Chúa Trời:

“Nhưng Đức Chúa Trời có quyền ban đầy dẫy mọi thứ ơn cho các anh chị em, để các anh chị em luôn có sự đầy đủ mọi điều trong mọi sự, dư dật cho mọi việc lành.” (II Cô-rinh-tô 9:8).

“Và chúng ta có các ân tứ khác nhau, tùy theo ân điển đã ban cho chúng ta. Hoặc là nói tiên tri theo lượng đức tin; hoặc là phục vụ trong sự phục vụ; hoặc là dạy dỗ trong sự dạy dỗ; hoặc là khuyên bảo trong sự khuyên bảo; chia xẻ trong sự thật lòng; cai trị trong sự sốt sắng; thương xót trong sự tươi vui.” (Rô-ma 12:6-8).

“Nhưng ân điển đã ban cho mỗi một người trong chúng ta theo lượng sự ban cho của Đấng Christ.” (Ê-phê-sô 4:7).

Sự loài người được Thiên Chúa ban cho ân điển cứu rỗi và đủ mọi ân điển khác là để họ trở nên con dân của Ngài; trở nên yêu thương, thánh khiết, và công chính như Thiên Chúa; trở thành công cụ trong tay Ngài, làm thành mọi việc lành mà Đức Chúa Trời đã sắm sẵn cho họ. Nhờ đó, họ được dự phần trong việc xây dựng và cai trị Vương Quốc Đời Đời của Đức Chúa Trời.

Dưới đây là một số lẽ thật về ân điển của Thiên Chúa, được nói đến trong Thánh Kinh.

1. Tất cả mọi người dù là dân I-sơ-ra-ên hay các dân tộc khác đều được cứu là nhờ có đức tin vào trong ân điển của Thiên Chúa: “Trái lại, bởi ân điển của Đức Chúa Jesus, chúng ta tin, được cứu. Họ cũng được cứu theo cùng một cách đó.” (Công Vụ Các Sứ Đồ 15:11). Trong Đức Chúa Jesus Christ người được cứu từ mọi dân tộc được hiệp làm một: “Chẳng có người Do-thái hoặc người Hy-lạp, chẳng có người nô lệ hoặc người tự do, chẳng có đàn ông hoặc đàn bà; vì hết thảy các anh chị em là một trong Đấng Christ Jesus.” (Ga-la-ti 3:28). “Tại đây không có người Hy-lạp hoặc người Do-thái, người chịu cắt bì hoặc người không chịu cắt bì, người dã man hoặc người Si-the, người nô lệ hoặc người tự do; nhưng Đấng Christ là tất cả và trong tất cả.” (Cô-lô-se 3:11).

2. Tin Lành còn được gọi là Tin Lành của ân điển của Đức Chúa Trời. Vì trong Tin Lành đã bày tỏ sự từ ái và sự thương xót của Đức Chúa Trời đối với loài người phạm tội, đáng bị hư mất: “Nhưng tôi chẳng làm sự tính toán, cũng chẳng kể sự sống của tôi là quý cho chính mình, để tôi làm xong cuộc đua của tôi với niềm vui, và làm xong chức vụ mà tôi đã nhận từ Đức Chúa Jesus, làm chứng cho Tin Lành của ân điển của Đức Chúa Trời.” (Công Vụ Các Sứ Đồ 20:24).

3. Lời của Thiên Chúa, tức Thánh Kinh, được gọi là Lời của ân điển Thiên Chúa. Vì Lời ấy gây dựng con dân Chúa, để họ được hưởng cơ nghiệp của Đức Chúa Trời: “Bây giờ, hỡi các anh chị em cùng Cha! Tôi giao phó các anh chị em cho Đức Chúa Trời và cho Lời của ân điển của Ngài, là sự có năng lực gây dựng và ban cho các anh chị em cơ nghiệp trong hết thảy những người đã được nên thánh.” (Công Vụ Các Sứ Đồ 20:32).

4. Ân điển của Thiên Chúa có thể nhìn thấy được, qua con dân Chúa, trong Hội Thánh của Ngài. Người ta có thể nhìn thấy ân điển cứu rỗi và đủ các thứ ân điển khác của Thiên Chúa đã biến đổi người tin Chúa như thế nào, đã phát huy qua con dân Chúa như thế nào: “Người đã đến và thấy ân điển của Đức Chúa Trời, nên vui mừng và khích lệ hết thảy rằng, họ hãy tỏ lòng cứ gắn bó với Chúa.” (Công Vụ Các Sứ Đồ 11:23).

5. Con dân Chúa sau khi được cứu nhờ đức tin vào trong ân điển cứu rỗi của Thiên Chúa thì cần phải tự mình quyết định cứ ở lại trong ân điển của Thiên Chúa: “Khi buổi nhóm đã tan, nhiều người Do-thái và người ngoại theo Do-thái Giáo có lòng tin kính, đã theo Phao-lô và Ba-na-ba, hai người đã nói chuyện với họ, khuyên họ cứ ở lại trong ân điển của Đức Chúa Trời.” (Công Vụ Các Sứ Đồ 13:43). Người không ở lại trong ân điển của Thiên Chúa là người quay lại sống nếp sống phạm tội.

6. Con dân Chúa đã được cứu rỗi nhờ ân điển của Thiên Chúa không thể sống nếp sống phạm tội: “Vậy thì sao? Vì chúng ta không ở dưới luật pháp nhưng ở dưới ân điển thì chúng ta sẽ phạm tội hay sao? Chẳng hề như vậy!” (Rô-ma 6:15). Người sống trong ân điển là người hoàn toàn dứt bỏ sự ưa thích tội lỗi và sự phạm tội; nhưng ưa thích những sự lành và chuyên tâm làm những việc lành: “Vì ân điển của Đức Chúa Trời đem lại sự cứu rỗi, đã được tỏ ra cho tất cả mọi người, dạy cho chúng ta rằng: Hãy chối bỏ sự không tin kính và những sự tham muốn của thế gian. Chúng ta nên sống cách tỉnh táo, công chính, và tin kính trong đời này, chờ đợi sự trông cậy hạnh phúc và sự hiện ra trong vinh quang của Thiên Chúa Vĩ Đại và Đấng Giải Cứu Chúng Ta, Đức Chúa Jesus Christ, Đấng ban chính mình Ngài cho chúng ta, để chuộc chúng ta ra khỏi mọi sự vi phạm luật pháp, và làm tinh sạch cho chính Ngài một dân thuộc về Ngài, sốt sắng về những việc lành.” (Tít 2:11-14).

7. Bất cứ ai đã tiếp nhận ân điển cứu rỗi của Thiên Chúa mà quay về sống nếp sống phạm tội thì người ấy sẽ chẳng còn được dự phần trong ân điển của Thiên Chúa: “Hãy coi chừng! Kẻo có người trật phần ân điển của Đức Chúa Trời! Kẻo có rễ đắng nào sinh ra, làm ngăn trở, và bởi đó nhiều người bị ô uế! [Phục Truyền Luật Lệ Ký 29:18]” (Hê-bơ-rơ 12:15).

8. Những gì một con dân Chúa có được trong hiện tại và cả mai sau đều là bởi ân điển của Thiên Chúa, không phải bởi sự tài giỏi hay năng lực của người ấy. Vì thế, chớ có ai khoe khoang về giá trị Thiên Chúa đã ban cho mình: “Nhưng bởi ân điển của Thiên Chúa, tôi được như tôi ngày nay; và ân điển của Ngài trên tôi đã không vô ích. Trái lại, tôi đã lao nhọc nhiều hơn hết thảy họ; nhưng chẳng phải tôi mà là ân điển của Đức Chúa Trời đã ở với tôi.” (I Cô-rinh-tô 15:10). Người biết tôn vinh và cảm tạ Thiên Chúa về mọi ân điển của Ngài là người cứ tiếp tục được ơn càng thêm ơn: “Nhưng Ngài lại ban ân điển càng hơn. Chính vì vậy mà Ngài phán rằng: Đức Chúa Trời chống cự kẻ kiêu ngạo, nhưng ban ân điển cho người khiêm nhường. [Châm Ngôn 3:34]” (Gia-cơ 4:6).

9. Trong Hội Thánh luôn có những kẻ giả hình: giáo sư giả, tiên tri giả, người chăn giả, con chiên giả. Họ là những người không thật lòng tin nhận ân điển cứu rỗi của Thiên Chúa. Họ trà trộn vào trong Hội Thánh để lợi dụng Hội Thánh hoặc được ma quỷ cài vào để đánh phá Hội Thánh: “Vì có mấy kẻ kia lẻn vào trong vòng chúng ta, chúng nó là những kẻ đã bị định cho án phạt từ trước, là những kẻ chẳng tin kính, biến ân điển của Đức Chúa Trời chúng ta ra việc tà ác. Chúng nó chối Đấng Thiên Chúa Chủ Tể Duy Nhất và là Chúa của chúng ta, là Đức Chúa Jesus Christ.” (Giu-đe câu 4).

10. Ân điển của Đấng Christ giúp cho con dân Chúa vượt qua mọi nghịch cảnh trong đời sống; chỉ cần họ vững tin nơi Ngài: “Và Ngài đã phán với tôi: Ân điển của Ta đủ cho ngươi rồi, vì sức mạnh của Ta nên trọn vẹn trong sự đau yếu. Vậy, tôi vui lòng thà sẽ khoe mình trong những sự đau yếu của tôi, để cho sức mạnh của Đấng Christ ngự trên tôi. Vậy nên, tôi thỏa lòng trong những sự đau yếu, trong những sự sỉ nhục, trong những sự túng thiếu, trong những sự bách hại, trong những sự khốn khó vì Đấng Christ. Vì khi tôi yếu đuối thì ấy là lúc tôi mạnh mẽ.” (II Cô-rinh-tô 12:9-10).

11. Con dân Chúa đã được Thiên Chúa ban cho các ân tứ để họ phục vụ lẫn nhau. Các ân tứ của Thiên Chúa chính là ân điển của Thiên Chúa đã trao cho con dân của Ngài để họ quản lý chúng, dùng chúng làm lợi cho Hội Thánh, cho công cuộc xây dựng Vương Quốc Trời: “Theo như mỗi người đã nhận được ân tứ, hãy phục vụ lẫn nhau như những người quản lý tốt ân điển đa diện của Thiên Chúa.” (I Phi-e-rơ 4:10). Không tận dụng các ân tứ đã nhận được từ Thiên Chúa thì không khác gì người đã chôn giấu ta-lâng như trong ngụ ngôn về các ta-lâng (Ma-thi-ơ 25:14-30).

12. Con dân Chúa nên dạn dĩ đến gần Ngai Ân Điển để nhận sự thương xót và ân điển của Đức Chúa Trời mỗi khi chúng ta có nhu cầu: “Vậy, chúng ta hãy với sự dạn dĩ, đến gần Ngai Ân Điển, mà nhận sự thương xót và tìm được ân điển, để giúp chúng ta trong thì giờ có nhu cầu!” (Hê-bơ-rơ 4:16). Ngai Ân Điển chỉ chỗ ngự của Đức Chúa Trời, trong Cựu Ước được tiêu biểu bằng Ngai Thương Xót (Xuất Ê-díp-tô Ký 25). Ngai Ân Điển hay Ngai Thương Xót có cùng một nghĩa như nhau. Đến gần Ngai Ân Điển có nghĩa là đến trước sự hiện diện của Đức Chúa Trời để tìm kiếm ơn thương xót của Ngài. Nhờ Đức Chúa Jesus Christ đã chết thay cho chúng ta để mọi tội lỗi của chúng ta được tha mà chúng ta có thể dạn dĩ, tức là tự do, tự tin, không sợ hãi, mà vui vẻ đến gần Ngai Ân Điển: “Vì bởi Ngài mà chúng ta cả hai [dân I-sơ-ra-ên cũng như các dân ngoại] đều được cùng trong một thần trí đến gần Đức Cha.” (Ê-phê-sô 2:18). “Trong Đấng ấy, chúng ta có sự dạn dĩ và đến gần với lòng tin cậy, bởi sự thành tín của Ngài.” (Ê-phê-sô 3:12). Chúng ta đến trước Đức Chúa Trời để chúng ta nhận được sự thương xót của Ngài và tìm được các ơn phước từ nơi Ngài. Bởi sự thương xót của Đức Chúa Trời, khi chúng ta vô tình hay yếu đuối mà vấp ngã, phạm tội thì chúng ta vẫn được Ngài tha thứ. Bởi các ơn ban cho của Đức Chúa Trời, chúng ta được vui sống trong mọi cảnh ngộ và có thể làm trọn những việc lành mà Ngài đã sắm sẵn cho chúng ta (Phi-líp 4:6; Ê-phê-sô 2:10).

Cảm tạ Thiên Chúa vì sự từ ái và sự thương xót của Ngài mà Ngài đã ban cho chúng ta ân điển cứu rỗi cách dư dật và đủ mọi ân điển khác. Cảm tạ Thiên Chúa vì Ngài đã dùng chúng ta trong những ngày còn lại trong thế gian để chúng ta được dự phần trong việc xây dựng Vương Quốc Trời. Cảm tạ Thiên Chúa vì ân điển của Ngài có dư dật để giúp cho chúng ta sống đẹp ý Ngài và hoàn thành những việc lành Đức Chúa Trời đã sắm sẵn cho chúng ta.

Nguyện Lời Chúa thánh hóa chúng ta và thêm sức cho chúng ta. Nguyện tất cả chúng ta đều giữ vững đức tin, trung tín với Chúa cho tới ngày Đấng Christ đến. Nguyện tình yêu, ân điển, và sự thông công từ Ba Ngôi Thiên Chúa: Đức Cha, Đức Con, và Đức Thánh Linh, bao phủ quý ông bà anh chị em. A-men!

Huỳnh Christian Timothy
Huỳnh Christian Priscilla
28/01/2023

Ghi Chú

Nếu không truy cập được các nối mạng dưới đây, xin vào https://server6.kproxy.com/, dán địa chỉ nối mạng vào ô tìm kiếm, rồi bấm nút surf.

Karaoke Thánh Ca: “Ghi Khắc Trong Tim”
https://karaokethanhca.net/ghi-khac-trong-tim/

Thánh Kinh Việt Ngữ Bản Hiệu Đính 2012: Các câu Thánh Kinh được trích dẫn trong bài này là theo Thánh Kinh Việt Ngữ Bản Hiệu Đính 2012. Đây là bản Thánh Kinh Việt Ngữ trên mạng, đang trong tiến trình hiệu đính để hoàn thành Thánh Kinh Việt Ngữ Bản Dịch Ngôi Lời. Quý con dân Chúa có thể đọc tại đây: https://thewordtoyou.net/bible/.

  • Các chữ nằm trong hai dấu { } không có trong nguyên văn của Thánh Kinh, nhưng được hàm ý theo cấu trúc của văn phạm tiếng Hê-bơ-rơ và tiếng Hy-lạp.

  • Các chữ nằm trong hai dấu [ ] không có trong nguyên văn của Thánh Kinh, đó là chú thích của người dịch.

Những sách nào đã được hiệu đính hoàn toàn sẽ được đăng tại đây: https://christ.thanhkinhvietngu.net/.